By Piet Kaashoek
De Nieuwe Reporter
July 29, 2010
http://www.denieuwereporter.nl/2010/07/kardinaal-danneels-in-nauwe-schoentjes-op-de-grill/
 |
Reputaties komen te voet en gaan te paard, luidt een oude volkswijsheid. In de media verschenen op 7 juli 2010 berichten dat kardinaal en voormalige aartsbisschop Godfried Danneels van het bisdom Mechelen (Belgie) na tien uur verhoor de burelen van de federale gerechtelijke politie Brussel mocht verlaten. Een verblijf zonder steun van een advocaat. De toon is gezet als het gaat om het imago van deze prelaat: een mogelijke doofpotaffaire rond seksueel misbruik in de Kerk.
Wat het op 7 juli voor deze geestelijke nog erger maakte, was de mededeling dat de speurders wilden weten hoe in de bisschoppelijke dossierkasten foto’s gevonden konden worden van Julie en Melissa, twee van de slachtoffers van Dutroux. Het beeld van een verdorven pedo-netwerk doemt op, met tentakels in de hoogste bovenwereld.
Vragen die opkomen, zijn: Op welke manier draagt berichtgeving bij aan verslechterende beeldvorming van het instituut Kerk en van een van haar iconen (Danneels als boegbeeld van de Kerk in Belgie)?
Beeld – vorming
De vraag is of na de publicatie in de media het beeld van Danneels als icoon en boegbeeld nog blijft bestaan. De Belgische krant De Standaard bericht, onder de kop ‘ Kardinaal Danneels in nauwe schoentjes’, dat de confrontatie van de aartsbisschop met kinderpsychiater Peter Adriaenssens, tot voor kort voorzitter van de commissie seksueel misbruik in de Kerk, tot een zichtbare ‘aangeslagenheid’ en ‘geschoktheid’ van de zijde van de prelaat had geleid.
Beeldvorming ontstaat, zoals de samenstelling in het woord weergeeft, door de vorming van een beeld van iets of iemand. Alle beelden die aansluiten bij het ‘goede’, ‘hoge’ zijn positief en die zelfs maar aanschurken tegen het ‘ kwade’ of het ‘slechte’ heten negatief.
Onderzoek naar beeldvorming in mediateksten gebeurt door in artikelen zin voor zin door codeurs te (laten) bepalen welke verbale relatie het nieuwsobject (bijvoorbeeld RK kerk van Belgie / Danneels) aangaat met bronnen, actoren en issues. De onderzoeker kan aan zo’n relationeel (zins)verband een waarde (laten) meegeven: van -1 naar +1, waarbij ook tussenwaardes (-0,5 of +0,5) mogelijk zijn. De relatie van nieuwsobject X tot het Goede kan zijn +1, +05, 0, -05 of -1. Op deze manier ontstaat een relationeel netwerk in mediateksten, waarin de betrekkingen tussen bronnen (bijvoorbeeld ‘ het gerecht’ / ‘Peter Adriaenssens) en het nieuwsobject, tussen actoren (onder anderen kardinaal Danneels / Peter Adriaenssens) onderling, tussen actoren, issues (zoals onderzoek doofpot / onderzoek Dutroux) en het nieuwsobject een negatieve of positieve sentimentscore meekrijgen.
Voor-beeld beeld-vorming
Onderzoek naar beeldvorming en sentimenten van nieuwsonderwerpen op de media-agenda wordt door hoogleraar Jan Kleinnijenhuis en onderzoeksgroepen aan de Vrije Universiteit uitgevoerd. Enkele titels rondom beeldvorming en sentimenten in relatie tot actoren, bronnen, issues die de verkiezingscampagnes (1994, 1998, 2002, 2006) bepalen, spreken voor zich: De puinhopen in het nieuws: De rol van de media bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2002(2003); Nederland vijfstromenland: De rol van de media en stemwijzers bij de verkiezingen in 2006 (2007). De beelden die ontstaan zijn in 2002: puinhopen (van Paars-2) en in 2006 een vijf stromenland (een partij links, drie middengroeperingen en een rechtse partij die het politieke landschap bepalen).
Als alleen van koppen en leads van De Standaard, De Telegraaf, Trouw en de Volkskrant, alle van 7 juli 2010, het sentiment – in een quick scan – zou worden bepaald, dan ontstaat het volgende patroon:
 |
Artikelen:
De Standaard (7/7/010)
(1) Kardinaal Danneels in nauwe schoentjes
(2) Brussel – Rond acht uur gisteravond, bijna tien uur nadat hij er was aangekomen, mocht Godfried Danneels de kantoren van de federale gerechtelijke politie Brussel verlaten.
(3) De kardinaal en voormalige aartsbisschop werd als getuige verhoord over een mogelijke doofpotaffaire rond seksueel misbruik in de kerk.
De Telegraaf (7/7/010)
(1) Dossiers Dutroux in kelder paleis Danneels
(2) Kardinaal op de grill
(3) Brussel – Godfried Danneels, tot begin dit jaar rk-prelaat van Belgie, is gisteren de hele dag door justitie in Brussel op ‘het rooster’ gelegd.
(4) De kardinaal moest onder meer uitleggen waarom in de kelder van zijn aartsbisschoppelijk paleis honderden foto’s uit dossiers van slachtoffers van Marc Dutroux zijn gevonden.
(5) Het gaat om foto’s van opgravingen van de lichamen van Julie Lejeune en Melissa Russo
Trouw (7/7/010)
(1) Belgische kardinaal hele dag verhoord
(2) Deed hij wat met klachten misbruik?
(3) Kardinaal Godfried Danneels is gisteren de hele dag verhoord door de Brusselse politie.
(4) Die wil weten wat Danneels heeft gedaan met klachten over misbruik door Belgische geestelijken.
(5) Rond acht uur ’s avonds mocht de 77-jarige kardinaal weer gaan, na een ondervraging van meer dan tien uur.
(6) Danneels, die voor justitie geen verdachte is, zei niets over het verhoor.
De Volkskrant (7/7/010)
(1) Danneels getuigt over misbruik
(2) Na huiszoeking in het bisschoppelijk paleis hoort de Belgische justitie nu de kardinaal.
(3) Onder de gevonden papieren, bleek dinsdag, zijn documenten uit het proces Dutroux.
(4) Brussel – De Belgische kardinaal Danneels is dinsdag ruim tien uur als getuige gehoord over seksueel misbruik van kinderen door priesters en bisschoppen in de katholieke kerk.
(5) Danneels wordt verweten de misstanden jarenlang in de doofpot gestopt te hebben, hetgeen hij zelf ontkent.
De Standaard (-0,3) en Trouw (-0,16) zijn minder negatief in het sentiment rondom het nieuws dat Danneels is verhoord in de zaak-kindermisbruik, dan De Telegraaf (-1) en de Volkskrant (-0,5). Dit zeer beperkte onderzoek geeft – in quick scan – snel inzicht in de richting en de intensiteit van de beeldvorming (wat het nieuws doet met het beeld van de media over Danneels).
Semantische versterkers
Beeldvorming wordt niet alleen bepaald door het sentiment op de media-agenda in een relationeel netwerk, of door vooropplaatsing van zinsdelen of het toeschrijven aan het nieuws, maar evenzeer door semantische versterkers. Concreter, door betekenisassociaties die in grotere of kleinere aantallen in teksten voorkomen. Als in artikelen over terroristen voor en na 9/11 de combinaties van terroristen en ‘ moslims’ en ‘islam’ in de media wordt onderzocht, dan blijkt de betekenisassociatie tussen terr* AND mosl*, isla* (met asterisk, of met wild card om de zoeksleutel niet te klein te maken) nauwelijks voor 9/11 en in grote concentraties na de aanslagen in Amerika in 2001 in artikelen voor te komen.
Uit onderzoek naar illegalen en terroristen in Nederlandse kranten blijkt, dat een negatief sentiment in de media, gelijk loopt met de mate van vooropplaatsing van het niet-subject met een van deze woorden en dat de negatieve associatie (bijvoorbeeld illegalen AND criminaliteit; terroristen AND moslims) matcht met een negatief sentiment en mate van vooropplaatsing van niet-subjecten in de zin (Kaashoek, 2010).
Aan de hand van het gering aantal tekstvoorbeelden hier, is dat in deze context niet te bewijzen. Er is wel een indicatie te geven van de wijze waarop semantische versterkers werken bij dit nieuws over Danneels.
 |
De uitkomsten wijzen erop dat De Standaard vooral Danneels verbindt met de feiten zoals ze de afgelopen maanden in het nieuws zijn geweest: er is een vermoeden dat deze kerkelijke gezagsdrager seksueel misbruik van kinderen door geestelijken in de doofpot heeft gestopt. De Telegraaf daarentegen zet volledig in op de ‘vermeende’ relatie met slachtoffers van pedo-seksuele delinquent Marc Dutroux. De richtwijzers van Danneels naar Dutroux zijn het sterkste in deze krant aanwezig.
Zou de krant dan toch de leugens in het land brengen, nu recent is gebleken dat het gerecht zelf een dossier over Dutroux naar het bisdom Mechelen heeft gestuurd? Alleen… het kwaad is geschied. Waar rook is … is vuur. Woorden als wapens in de krant en in de politiek.
Beeld en aambeeld
In het boek The black image in the white mind van Entman & Rojecki (2000) toont dit onderzoeksduo aan dat beeldvorming door media wordt gevoed. Het beeld van de zwarte Amerikaan komt in het hoofd van de blanke door negativiteit van de frames die zwarte burgers omgeven en die ook overwegend in de media te vinden zijn. De beelden die met ‘ blacks’ worden geassocieerd zijn negatiever, hebben geen of nauwelijks nog een relatie met het Goede.
Mediaproducenten en – consumenten delen een gemeenschappelijke cultuur, waarin zij een aantal frames ‘in hun collectieve geheugen’ hebben. Het zijn metaforen die universeel zijn, zoals de ‘beeldbetekenis’ van de wuivende hand uit een wagon vol vluchtende Kosovaren van Macedonie terug naar Kosovo, een zekere dood tegemoet. Of, wat langer geleden, de Amerikaanse mariniers die een vlag plantten op een eiland in de Stille Zuidzee als symbool van de overwinning op de Japanners. Zo’n sterke metafoor, dat brandweerlieden daags na 11 september 2001 tot eenzelfde daad overgingen, ditmaal op Ground Zero.
Volgens Valkenburg, Semetko & De Vreese (1999) zijn er vijf soorten nieuwsframes in media te ontdekken, namelijk rondom 1. conflict, 2. human interest, 3. economie, 4. moraliteit en 5. verantwoordelijkheid. In alle gevallen bepalen media een positie ten opzichte van het Goede. Anders gezegd: bepaal, na mediaconsumptie, wie je tot ‘the good’ or ‘the ugly’ or ‘the bad’ rekent.
In de casus Danneels is sprake van framing, waarbij enkele aspecten van de ‘werkelijkheid’ worden gekozen die met nadruk in de media worden uitvergroot: (a) Danneels en kindermisbruik, (b) Danneels en doofpotaffaire (c) Danneels en Dutroux. In dit mediapalet, waarin de werkelijkheid in een bepaalde samenhang in de kranten wordt gebracht, presenteren journalisten ‘ hun’ nieuws. Hun waarden en normen en oordelen over het nieuws rondom Danneels krijgen metaforische ladingen:
(a) kindermisbruik (moraliteitsframe)
(b) doofpot (moraliteitsframe)
(c) Dutroux (moraliteitsframe)
De kardinaal als een van de hoogste kerkelijke gezagsdragers, een representant van een instituut dat uitdraagt moraliteit als handelsmerk te voeren, zelfs als primaat te hebben, belandt hierdoor tussen ‘beeld’ en aambeeld. Zijn eigen reputatie en daarmee ook het imago van het instituut Kerk zijn flink ‘aangebrand’.
Bronnen
Entman, R. & A. Rojecki (2000), The Black Image in the White Mind. The university of Chicago Press: Chicago-London.
Kaashoek, P. (2010), Van ‘witte’ illegaal naar moslimterrorist. Vrije Universiteit: Amsterdam.
Valkenburg, P. et. Al (1999) ‘The effect of news frames on readers ‘thoughts and recall’, in: Communication Research (26), 550-569.
Any original material on these pages is copyright © BishopAccountability.org 2004. Reproduce freely with attribution.